Xάινερ Μίλερ
Η ΜΗΧΑΝΗ ΑΜΛΕT
Περί της κοινωνικής χρησιμότητας των διανοούμενων
Αποδομώντας και αναδομώντας
Η Μηχανή Αμλετ είναι ίσως το πιο «παράξενο» έργο του Χάινερ Μίλερ. Γραμμένο το 1977 ως ιντερμέδιο, την περίοδο που ο γερμανός διανοούμενος δούλευε τη δική του γερμανική μετάφραση του σεξπιρικού Αμλετ, προστέθηκε αργότερα σε μια οχτάωρη παράσταση του Αμλετ, που ο ίδιος ο Μίλερ σκηνοθέτησε για το Μπερλίνερ Ανσάμπλ. […] Εργο σκοτεινό και βαθύτατα απαισιόδοξο, αποτελείται από σχόλια-σπαράγματα, εν πολλοίς ασύνδετα μεταξύ τους, αλλά με μια βαθύτερη ενότητα, δεδομένου ότι περιλαμβάνουν ολόκληρο το μιλερικό «σύμπαν». Αναφέρονται στο ζήτημα της εξουσίας, έτσι όπως το αντιλαμβανόταν ο Μίλερ, στον «ματωμένο κύκλο των ιδεολογιών» (φράση στην οποία συμπυκνώνεται ο ιστορικός πεσιμισμός του συγγραφέα), σε επαναστατικά σκιρτήματα πνιγμένα στο αίμα ή στο βάλτο του καπιταλιστικού τρόπου ζωής, σε σύγχρονα φαινόμενα όπως η τηλεόραση και ο τυφλός καταναλωτισμός, στην αέναη διαδοχή των εξουσιών και το σισύφειο έργο του ανθρώπου. […]
Είναι το πολιτικό υπόβαθρο του έργου, ο ιστορικός πεσιμισμός του Μίλερ, που ασκεί γοητεία σε μια διανόηση που θέλει να λέγεται προοδευτική, αλλά μια χαρά βολεύεται μέσα στην καπιταλιστική βαρβαρότητα, φροντίζοντας μόνο για τη «σωτηρία της ψυχής». Της δικής της και εκείνων που ως κοινό τής εξασφαλίζουν το παντεσπάνι της. Ο δεδηλωμένος μαρξιστής Χάινερ Μίλερ αποτελεί ένα ιδανικό άλλοθι για μια μη μαρξιστική (αν όχι αντιμαρξιστική) διανόηση, προκειμένου να διακηρύξει, με το δικό της τρόπο, όχι το «τέλος της Ιστορίας», όπως χυδαία το διακήρυξε ο Φουκουγιάμα, αλλά το μάταιο της επαναστατικής προοπτικής. Από τον Μίλερ παίρνουν τον ιστορικό πεσιμισμό όχι ως ερώτημα, ως αγωνία, ως διακύβευμα έστω, αλλά σαν ιστορική βεβαιότητα. […]
Οταν αποφασίσαμε ν’ ασχοληθούμε με το έργο, εμείς που όχι μόνο δεν διακατεχόμαστε από ιστορικό πεσιμισμό, αλλά στεκόμαστε ανεπιφύλακτα στις αρχές του ιστορικού υλισμού και ερμηνεύουμε ντετερμινιστικά την Ιστορία, γεγονός που μας καθιστά εξ ορισμού οπτιμιστές, ένα από τα κίνητρά μας ήταν και η ανάγκη ν’ ανοίξουμε ένα μέτωπο με όλες αυτές τις αναγνώσεις του μιλερικού έργου, με την κρατούσα κατεύθυνση σε διεθνές επίπεδο. Πέρα από το έργο καθεαυτό, ως κίνητρο λειτούργησε και η πρόκληση της ανατροπής αυτής της καθεστηκυίας κατεύθυνσης στη σκηνική ανάγνωση της Μηχανής Αμλετ. Θελήσαμε ν’ αποδείξουμε ότι το εν λόγω έργο μπορεί να αναπαρασταθεί σκηνικά ως έργο ιστορικά οπτιμιστικό. […]
Αυτή η ανάγνωση της Μηχανής Αμλετ συμπυκνώνει το δικό μας διάλογο με την Ιστορία, εντυπώνει τη δική μας άποψη για τον κοινωνικό ανταγωνισμό και ορισμένες εκφράσεις του σε σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα (π.χ. γυναικείο κίνημα) και θέτει στο κέντρο του προβληματισμού το ζήτημα της διανόησης - εξ ου και ο δικός μας υπότιτλος-σχόλιο: Περί της κοινωνικής χρησιμότητας των διανοούμενων. […]
