Xάινερ Μίλερ
_{Η ΜΗΧΑΝΗ ΑΜΛΕT}
Περί της κοινωνικής χρησιμότητας των διανοούμενων

Χάινερ Μίλερ, βιογραφία-εργογραφία

Ο Χάινερ Μίλερ θεωρείται ο σημαντικότερος, μετά τον Μπρεχτ, θεατράνθρωπος της μεταπολεμικής Γερμανίας. Θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης, δραματουργός, ποιητής, θεωρητικός του θεάτρου, χάραξε το δικό του δρόμο σ’ αυτό που έχει ονομαστεί μετα-δραματικό θέατρο.

Γεννήθηκε στο Επεντορφ της Σαξονίας στις 9 Γενάρη του 1929. Σε ηλικία μόλις 16 ετών, λίγο πριν την οριστική ήττα των χιτλερικών, στρατολογήθηκε υποχρεωτικά στον γερμανικό στρατό. Εμεινε για λίγο καιρό αιχμάλωτος του Κόκκινου Στρατού. Μόλις απελευθερώθηκε τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και εργάστηκε αρχικά ως βιβλιοϋπάλληλος και στη συνέχεια ως δημοσιογράφος.

Το 1947 έγινε μέλος του Ενιαίου Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας (Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας). Δημοσίευσε τα πρώτα έργα του (ποιήματα και πεζά) το 1951 και το 1954 έγινε μέλος της Ενωσης Γερμανών Συγγραφέων (Λ.Δ. Γερμανίας) και συντάκτης του περιοδικού «Νέα Τέχνη».

Τη δεκαετία του ’50 συνεργάστηκε με το θέατρο Μαξίμ Γκόρκι του Ανατολικού Βερολίνου και το 1959 βραβεύτηκε, μαζί με τη σύζυγό του Ινγκε Μίλερ, με το Βραβείο Τόμας Μαν. Το 1990 βραβεύτηκε με το Βραβείο Κλάιστ.

Οι σχέσεις του με το ανατολικογερμανικό καθεστώς διαταράχτηκαν το 1961, λόγω της κριτικής του στάσης. Την ίδια χρονιά διαγράφτηκε από την Ενωση Γερμανών Συγγραφέων. Ο ίδιος, όμως, εξακολουθούσε να δηλώνει μαρξιστής και ουδέποτε αυτομόλησε στη Δύση, παρά τα συνεχή του ταξίδια ανά τον κόσμο, παρά τη μεγάλη διάδοση των έργων του και τα συνεχή ανεβάσματα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Οταν πια απολάμβανε την παγκόσμια αναγνώριση και έχοντας πειστεί ότι ο Μίλερ δεν πρόκειται να αυτομολήσει και να διαθέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία της προπαγάνδας της Δύσης, το ανατολικογερμανικό καθεστώς άρχισε και πάλι να τον τιμά, προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί τη φήμη του. Το 1984 έγινε μέλος της ανατολικογερμανικής Ακαδημίας Τεχνών (δυο χρόνια πριν είχε γίνει μέλος της Ακαδημίας Τεχνών του Δυτικού Βερολίνου), της οποίας μάλιστα το 1990 έγινε πρόεδρος για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, λίγο πριν την επανένωση της Γερμανίας. Το 1988 είχε γίνει ξανά μέλος της Ενωσης Γερμανών Συγγραφέων.

Μετά την επανένωση, ο Μίλερ εξακολούθησε να ζει στο ανατολικό τμήμα του Βερολίνου, ενώ το 1992 κλήθηκε να συμμετάσχει στην πενταμελή καλλιτεχνική διεύθυνση του Berliner Ensemble και το 1995, λίγο πριν το θάνατό του, αναγορεύτηκε στον μόνο καλλιτεχνικό διευθυντή του θεάτρου.

Πέθανε από καρκίνο του λάρυγγα στις 30 Δεκέμβρη του 1995, σε ηλικία 67 ετών, χωρίς να προλάβει να ολοκληρώσει το μεγάλο σχέδιο πάνω στο οποίο εργαζόταν: ένα διεθνές φεστιβάλ για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννηση του Μπρεχτ. Τάφηκε στο νεκροταφείο Ντοροτέεν του Βερολίνου, εκεί που έχουν ταφεί μεγάλες μορφές των γερμανικών γραμμάτων, όπως  ο Χέγκελ, ο Μπρεχτ, ο Χάινριχ Μαν, ο Σίνκελ.

Θεατρικά έργα (σε παρένθεση η χρονιά και το θέατρο που έκαναν πρεμιέρα)

Δέκα Μέρες που Συγκλόνισαν τον Κόσμο (Zehn Tage die die Welt Erschutterten), 1957. Διασκευή από το ομώνυμο έργο του Τζον Ριντ, σε συνεργασία με τον Γιάγκεν Σταλ. (1957, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Η Μείωση Μισθού (Der Lohndrucker), 1957. Σε συνεργασία με την Ινγκε Μίλερ. (1958, Studio Bühne, Λειψία, Λ.Δ. Γερμανίας).

Η Διόρθωση (Die Korrektur), 1958. Σε συνεργασία με την Ινγκε Μίλερ. (1958, Maxim Gorki Theater, Ανατ. Βερολίνο).

Η διήγηση του Κλέτβιτς (Κlettwutzer Bericht), 1958. (1958, θέατρο του Ζέφτενμπουργκ, Λ.Δ. Γερμανίας).

Το Γιαπί (Der Bau), 1965. Βασισμένο στο μυθιστόρημα του Ερικ Νόιτς, Τα Ιχνη των Λίθων (Spur der Steine). (1980, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Φιλοκτήτης (Philoktet), 1965. Βασισμένο στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή. (1968, Residenz Theater, Μόναχο. 1977, Deutsches Theater, Ανατ. Βερολίνο).

Το Σεντόνι ή η Αμμωμος Σύλληψη (Das Laken oder Die Undefleckte Empfangnis), 1966. (1974, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Ηρακλής 5 (Herakles 5), 1966. (1974, Schiller Werkstattheater, Δυτ. Βερολίνο).

Προμηθέας (Prometheus), 1968. Βασισμένο στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου (1969, Schauspielhaus, Ζυρίχη).

Σοφοκλή: Οιδίπους Τύραννος (Sophokles: Odipus Tyrann), 1967. Διασκευή της μετάφρασης της τραγωδίας του Σοφοκλή από τον Χέλντερλιν. (1967, Deutsches Theater, Ανατ. Βερολίνο).

Η Οπερα του Δράκου (Drachenoper), 1970. Λιμπρέτο για την όπερα Λάνσελοτ (Lenzelot) του Πάουλ Ντεσάου, βασισμένη σε θέματα του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν και στο έργο του Γεβγένι Σβαρτς Ο Δράκος. Σε συνεργασία με τη Γκίνκα Τσολάκοβα. (1969, Deutsches Staatsoper, Ανατ. Βερολίνο).

Κωμωδία Γυναικών (Weiberkomodie), 1971. Διασκευή από το έργο για το ραδιόφωνο Ταξιαρχία Γυναικών (Die Weiberbrigade) της Ινγκε Μίλερ (1970, Städtische Bühnen, Μάγκντεμπουργκ, Λ.Δ. Γερμανίας).

Μακμπέθ (Macbeth), 1972. Διασκευή του ομώνυμου έργου του Σέξπιρ. (1972, Brandenburger Theater, Λ.Δ. Γερμανίας).

Ο Οράτιος (Der Horatier),1973. (1973, Schiller Werkstatheater, Δυτ. Βερολίνο).

Τσιμέντο (Zement), 1974. Bασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Φεντόρ Γκλαντκόφ (1973, Berliner Ensemble, Ανατ. Βερολίνο).

Τρακτέρ (Traktor), 1975. Γραμμένο μεταξύ 1955 και 1961 και ξαναδουλεμένο το 1974. (1975, Friedrich Wolf Theater, Νόιστερλιτς, Λ.Δ. Γερμανίας).

Οι αγρότες (Die Bauren), 1975. Γραμμένο μεταξύ 1956 και 1961 και ξαναδουλεμένο το 1964, αποτελεί θεατρική διασκευή μιας νουβέλας της Αννα Ζέγκερς. Είναι το έργο που προκάλεσε την αποπομπή του Μίλερ από την Ενωση Γερμανών Συγγραφέων. Η πρώτη μορφή του έργου απαγορεύτηκε το 1961 και έφερε τον τίτλο Η Μετοίκηση ή Η Αγροτική Ζωή (Die Umsiedelung oder Das Laben auf dem Lande). (1975, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Η Σφαγή (Die Schlacht), 1975. Γραμμένο το 1951 και ξαναδουλεμένο το 1974. (1975, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Ο θεός-Τύχη (Glucksgott), 1975. Διασκευή του ημιτελούς έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ, Τα ταξίδια του Θεού - Τύχη (Die Reisen des Glucksgottes), που έγραψε ο Μίλερ το 1958.

Ορίζοντες (Horizonte), 1975. Διασκευή του ομώνυμου έργου του Γκέρχαρντ Βίντερλιχ. (1969, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Μάουζερ (Mauser), 1976. Γραμμένο το 1970, αποτελεί κριτική απάντηση στο διδακτικό έργο του Μπρεχτ, Η Απόφαση (Die Massnahme), γνωστό και ως Τα Ληφθέντα Μέτρα. (1975, Austin Theatre Group, Τέξας).

Το Ταξίδι (Die Reise), 1977. Διασκευή έργου του γιαπωνέζικου Θεάτρου Νο που ο Μίλερ έκανε το 1951-52.

Ζωή του Γκούντλιγκ Φρειδερίκου της Πρωσίας του Λέσινγκ Υπνος Ονειρο Κραυγή (Leben Gundlings Friedrich von Preussen Lessings Schlaf Traum Schrei), 1977. (1979, Frankfurter Schauspielhaus, Φρανκφούρτη).

Γκερμάνια Θάνατος στο Βερολίνο (Germania Tod in Berlin), 1977. Γραμμένο το 1956 και ξαναδουλεμένο το 1971. (1978, Münchener Kammerspiele, Μόναχο).

Η Μηχανή Αμλετ (Die Hamletmaschine), 1977. (1978, Théâtre Gérard Philipe, Σεν-Ντενί, Γαλλία).

Φάτσερ (Fatzerfragment), 1978. Σκηνική παρουσίαση του ημιτελούς έργου του Μπρεχτ, Η πτώση του εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ (Der Untergang des Εgoisten Johann Fatzer). (1978, Deutsches Schauspielhaus, Αμβούργο).

Η Αποστολή (Der Auftrag), 1979. Βασισμένο στη νουβέλα της Αννα Ζέγκερς, Το Φως στο Ικρίωμα (Das licht auf dem Galgen). (1980, Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατ. Βερολίνο).

Κομμάτια Καρδιάς (Herzstuck), 1981. (1981, Schauspielhaus, Μπόχουμ).

Kουαρτέτο (Quartett), 1981. Βασισμένο στο μυθιστόρημα του Σοντερλό ντε Λακλό, Oι Επικίνδυνες Σχέσεις (Les Liaisons Dangereuses). (1982, Schauspielhaus, Μπόχουμ).

Οι Εμφύλιοι Πόλεμοι (Τhe Civil Wars), 1984-85. Συνεργασία με τον Μπομπ Ουίλσον για το θέαμα, οι παραστάσεις του οποίου δόθηκαν στην Κολωνία (1984) και στη Βοστώνη (1985).

Προμηθέας (Prometeo), 1984. Λιμπρέτο για την ομώνυμη όπερα του Λουίτζι Νόνο. Η όπερα έκανε πρεμιέρα στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1984. Το Σεπτέμβρη του 1985, η Σκάλα του Μιλάνου παρουσίασε στο εργοστάσιο Stabilimento Ansaldo μια δεύτερη, αναθεωρημένη από το συνθέτη, μορφή της όπερας, με μουσική διεύθυνση του Κλαούντιο Αμπάντο.

Ρημαγμένη Οχθη Μήδειας Υλικό Τοπίο με Αργοναύτες (Verkommenes Ufer Medeamaterial Landschaft mit Αrgonauten), 1983.  (1983, Schauspielhaus, Μπόχουμ).

Ανατομία Τίτος Πτώση της Ρώμης (Anatomie Titus Fall of Rome), 1985. (1985, Schauspielhaus, Μπόχουμ).

Ρωσικά Εναρκτήρια (Russische Eroffnung), 1985. Βασισμένο σε θέμα από το μυθιστόρημα του Αλεξάντερ Μπεκ, Λεωφόρος Βολοκολάμσκ (Die Wolokolamsker Chausse). (1985, Schauspielhaus, Μπόχουμ).

Η Πληγή Βόιτσεκ (Die Wunde Woyzeck), Η Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 2 (Die Wolokolamsher Chausse 2), Δάσος Kοντά στη Μόσχα (Wald Bei Moshau), 1986.

Η Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 3 (Die Wolokolamsher Chausse 3), H Mονομαχία (Das Duell), 1987.

Η Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 4, 5 (Die Wolokolamsher Chausse 4, 5), Κένταυροι (Kentauren), 1987 καλοκαίρι.

Εργα που σκηνοθέτησε

Η Αποστολή: Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατολικό Βερολίνο, 1980-1983. Schauspielhaus, Μπόχουμ 1982 (και οι δύο παραστάσεις σε συνεργασία με τη Γκίνκα Τσολάκοβα).

Μακμπέθ: Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Ανατολικό Βερολίνο, 1982-1985 (μετάφραση και δραματουργική προσαρμογή του έργου του Σέξπιρ από τον Μίλερ, συνσκηνοθεσία με τη Γκίνκα Τσολάκοβα).

Μείωση Μισθού: Deutsches Theater, Ανατολικό Βερολίνο, 1988-1991 (η παραγωγή περιλάμβανε επίσης τα έργα του Μίλερ Ο Οράτιος και Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 4, Κένταυροι).

Αμλετ/Μηχανή: Deutsches Theater, Ανατολικό Βερολίνο, 1990-1993 (παράσταση του Αμλετ του Σέξπιρ σε γερμανική μετάφραση του Μίλερ μαζί με τη δική του Μηχανή Αμλετ).

Μάουζερ: Deutsches Theater, Βερολίνο, 1991-1993 (η παραγωγή περιλάμβανε επίσης τα έργα του Μίλερ Ηρακλής 2 ή Η Υδρα, Κουαρτέτο και Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 5.

Μονομαχία Τρακτέρ Φάτσερ: Berliner Ensemble, Βερολίνο, 1993-1996 (θεατρική σύνθεση με τα έργα του Μίλερ Λεωφόρος Βολοκολάμσκ 3, Η Μονομαχία, Τρακτέρ και της δουλειάς του πάνω στο ημιτελές έργο του Μπρεχτ Η πτώση του εγωιστή Γιόχαν Φάτσερ).

Ρίχαρντ Βάγκνερ, Τριστάνος και Ιζόλδη: Φεστιβάλ Μπαϊρόιτ, 1993-1999 (μουσική διεύθυνση Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ).

Κουαρτέτο: Berliner Ensemble, Bερολίνο, 1994-1997.

Μπέρτολτ Μπρεχτ, Η Αποτρεπτική Ανοδος του Αρτούρο Ούι: Berliner Ensemble, Βερολίνο, 1995.